کسي که مي‌خواهد مسير تقرّب به سوي حق‌تعالي را بپيمايد،
بايد در مقابل شدائد و سختي‌هاي اين راه پر پيچ و خم صبور باشد. اساساً رسيدن به
هيچ موفّقيّتي بدون پشت سر گذاشتن مشکلات و مواجهه با موانع، امکان‌پذير نيست و
حرکت به سوی خدای سبحان نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود و موانع و مشکلاتی
مخصوص به خود دارد که محتاج صبر فراوان است. صبر در سلوک معنوی ثمرات والائی برای
سالک دارد. چنانچه قرآن کریم مي‌فرمايد:
«إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا
تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ
أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ ، نَحْنُ أَوْلِياؤُكُمْ فِي
الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ» [1]
بي ترديد کساني که گفتند: پروردگار ما «الله» است، سپس
پايداري نمودند، فرشتگان بر انها فرود آيند و (گويند) که هرگز مترسيد و غمگين
نشويد و شما را مژده باد به بهشتي که (در دنيا) وعده داده مي‌شديد. ما سرپرستان و
دوستان و ياران شما در دنيا و آخرتيم.
از اين آيۀ شریفه معلوم مي‌شود كه لیاقت نزول ملائكه، منحصر
به وجود مبارک پیامبران الهی نیست، بلكه فرشتگان بر ائمۀ طاهرين«سلام الله علیهم»
و در مرتبۀ بعدی بر اهل معرفت نیز نازل می‌شوند و ضمن اینکه مفتخر به مکالمه با
اهل دل هستند، به آنان می‌گویند: «أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا»، يعني ای کسی
که راه تقرّب به پروردگار متعال را می‌پیمائی، مواظب باش از گذشته‌ها اصلاً و
ابداً غصّه نداشته باشي و با يك دنيا نشاط، از آينده نیز هراسی در دل راه ندهی كه
ما در اين دنيا يار و ياور تو هستيم و نمي‌گذاريم شيطان انسي و شيطان جنّي بر تو
حكومت كند و در آخرت نیز با تو خواهیم بود.«نَحْنُ أَوْلِياؤُكُمْ فِي الْحَياةِ
الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ»
سالک باید از میان طوفان حوادث دنیای مادّی حرکت کند تا به
مقصد برسد. دنيا به مثابۀ يک دريا است که طوفان و آشفتگي دارد. کسي که در دريا
مسيري را طي مي‌کند، بايد منتظر امواج سهمگين و طوفان‌هاي شديد باشد و جزر و مدّ
دريا را تحمّل نمايد. اميرالمؤمنين علي«سلام الله علیه» مي‌فرمايند:
«الدُّنْيَا بَحْرٌ عَمِيقٌ قَدْ غَرِقَ فِيهَا خَلْق
كَثِيرٌ» [2]
بسياري از مردم تاب و تحمل طوفان و گردآب را ندارند و تسليم
مشکلات مي‌شوند و از مقصود باز مي‌مانند. صبر و استقامت مي‌تواند انسان را از بين
امواج دريا عبور دهد و به مقصود برساند. اگر کسي در این دریای طوفانی صبوري پيشه
نکند، در همان ابتداي ورود به دور خود مي‌چرخد و نهايتاً غرق خواهد شد و اين همان
سقوط به ورطۀ غفلت است.
اگر سالک در سير خود به مانع يا مشکلي برخورد، اوّلاً بايد
تلاش کند و به حل مشکل بپردازد، اگر گره‌اي در کار او ايجاد شده است با صبر و
حوصله، سعي کند گره را باز کند. ثانياً اگر حل مشکل ميسّر نشد، حق ندارد در پشت
مانع بايستد، بلکه بايد از کنار مانعِ پيشِ رو، عبور کند و به حرکت خود ادامه دهد.
ثالثاً اگر مانع نظير سدّ محکمي در مقابل او خودنمايي کرد و اجازۀ عبور به وي
نداد، بايد به تحمل شدائد و سختي‌ها تن سپارد و با به دوش گرفتن مشکل، بدون هيچ
توقفي حرکت خود را ادامه دهد. در هر صورت توقّف در مسير حرکت ممنوع است و سقوط و
گمراهي سالک را به همراه خواهد داشت. و گويا در قاموس انسان نوشته شده است: «توقّف
ممنوع!»
سیر و سلوک نیز نظیر هر امر دیگری ممکن است با شکست‌های
متعدّد مواجه شود. آنچه سالک را از مسیر حرکت خارج می‌سازد، هراس از شکست و
ناامیدی از ادامۀ حرکت است. سالک باید اگر حتّي هزار مرتبه با شکست روبرو شد،
هراسی در دل راه ندهد و با صبر و حوصله مجدداً حرکت خود را از سر گیرد. خداوند
متعال کسانی را که پس از شکست در مسیر حرکت به سوی او باز می‌گردند و در جهت جبران
خساراتی که به خود وارد نموده‌اند، بر می‌آیند دوست دارد. چنانکه قرآن کریم می‌فرماید:
«إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابينَ وَ يُحِبُّ
الْمُتَطَهِّرينَ» [3]
اگر چنین صبری همراه سالک باشد، به لقای پروردگار متعال
نائل خواهد شد و مخاطب آیات الهی می‌گردد که فرمود:
«يا
أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً
مَرْضِيَّةً ، فَادْخُلي في عِبادي، وَ ادْخُلي جَنَّتي» [4]
و همچنين:
«إِنَّ الْمُتَّقينَ في جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ ، في مَقْعَدِ
صِدْقٍ عِنْدَ مَليكٍ مُقْتَدِر» [5]
جايگاه كسي كه به واقع راه را پيموده است، نزد خود خداوند
است و در لحظۀ مرگ به او خطاب مي‌شود: اي كسي كه به مقام لقاء رسيده‌اي نزد
پروردگار خود بيا. نمي‌گويد بيا در بهشت! بلکه او را به مقام عنداللهی دعوت می‌نماید
و این پاداش صبر و استقامت او است.
پی نوشت ها:
[1]. فصلت / 31-30
[2]. تفسير الامام العسکري«ع»، ص 431
[3]. البقرة / 222
[4]. الفجر /30-27
[5]. القمر / 55-54